|
|
|||||
Biome
van die aarde — 5(b):
|
|||||
IGTE briese karnuffel die gras. Bo sketter ’n swerm vinke verby. ’n Trop springbokke, duidelik sigbaar op die oop veld, vorm ’n bedrieglike prentjie van salige, somertydse vrede. Bedrieglik...
want die bokke bly op hul hoede vir enige roofdier wat uit die bloute
kan toeslaan. Skielik
verskyn ’n luiperd dan ook asof uit die niet. Hy storm na een van die
springbokke in die trop. Die groot kat blits verstommend vinnig oor die
veld. Maar die
springbok, net soos die luiperd. is wonderlik daarvoor toegerus om op
die savanne te oorleef. Hy spring in die lug op en skiet op sy lang bene
vorentoe. Die luiperd verloor vaart... en die springbok ontsnap. Op die
uitgestrekte savanne, gewoonlik slegs bedek deur gras met kol-kol ’n
boom of twee, is daar min plekke om weg te kruip. Oorgelewer aan
afwisselende nat en droë seisoene, vrek baie van die diere ook, maar
die wye, weidse grasveld bly ’n unieke skouspel van lewe. Trouens, nêrens
anders as in Afrika word plantvreters in sulke hoeveelhede en in só
’n verskeidenheid aangetref as hier nie. In Oos-Afrika is daar
byvoorbeeld sewentig soorte antelope. Hoewel die
pampas van Suid-Amerika ’n gebrek aan groot plantvreters het, sentreer
groot dele van die savanne daar om rivierkomme, en ’n betowerende
verskeidenheid van waterdiere word daar gevind. EEN
van die faktore wat dit moontlik maak vir soveel plantvreters om die
grasveld se rykdom te benut, is dat verskillende spesies verskillende
dele van die plant vreet. Sebras knabbel byvoorbeeld aan die hoë
grasdele; wildebeeste vreet die gras verder af; die klein Thomson-gasel
benut die onderste groeisel; en vlakvarke krap die ondergrondse
worteldele uit. Niks word gemors nie. Selfs al
word dieselfde plant deur drie of vier spesies gevreet, vreet hulle dit
op verskillende groeitye of op verskillende vlakke. Selfs die
mededinging vir water is beperk. Spesies soos die impala oorleef op
vogtigheid in hul kos en hoef nie tydens droogtes na natter gebiede te
trek nie—en verminder só die kompetisle met ander spesies wat meer
water nodig het. Tande word
natuurlik stomp weens die vretery van harde plante soos gras, veral as
dit met sand en grond gemeng is. Die wangtande van grasveld-plantvreters
groei egter gedurig sodat hulle nooit verder afstomp as wat vir ’n
dier nodig is om te kou nie. Plante se
selwande bestaan uit sellulose, ’n saamgestelde stof wat mense nie kan
verteer nie. Plantvreters soos antelope, beeste, perde en bisons het
egter ’n dubbele spysverteringstelsel wat sellulose afbreek. Kos gaan
eers na ’n maagkamer genaamd die rumen of grootpens, waar ensieme
daarop inwerk wat deur die maag se mikro-organismes gemaak word. Die kos
word dan herkou en gaan na die drie ander maagkamers, waar dit verder
afgebreek word. DIE
diere van die Afrika-savanne word behoorlik gebrei deur die natuur.
Hulle moet verskrompelende droogtes deurmaak wanneer water skaars en die
gras droog, hard en rustend is. In die
begin van die droë seisoen in die Oos-Serengeti verlaat honderdduisende
sebras, wildebeeste en gaselle die gebied en trek na die natter weste.
Aan die einde van die seisoen trek hulle terug om op die nuwe, vars veld
te wei. Omdat die
oop grasveld so min skuilplek bied, is prooidiere op vaart aangewese om
van roofdiere af weg te kom. Die lengte van ’n dier se treë en sy
snelheid is deurslaggewend. By diere soos die perd is die voetbene
langer en die tone min, want een dik been is sterker as ’n paar
dunnes. Die
funksionele tone van hoefdiere vorm ’n soliede hoef wat eintlik ’n
sterk nael is. Dit pantser as't ware hul bene teen skokke wanneer hulle
beweeg. Die
volstruls het slegs twee tone aan elke poot. Met sy lang sterk bene kan
dié voël yslike treë gee, terwyl die tone hom goed laat vastrap. Die
volstruis se twee oorsese neefs, die nandoe van die Suid-Amerikaanse
pampas en die emoe van Australië, het eweneens lang gespierde bene
waarmee hulle aan gevaar kan ontsnap—en wat hulle hoog oor die grasse
laat sien. Kleiner
grasvlakte-plantvreters soos hase, meerkatte, grondeekhorings en prêriehonde
skuil in kolonies teen roofdiere en temperatuuruiterstes, en hulle grawe
gate in die grond.
Foto: U.S. National Park Service Anders as
woud-plantvreters, neig savanne-plantvreters om in troppe te wei eerder
as alleen. Die voordeel is groter waaksaamheid deurdat elke dier in die
groep dan wakker loop vir gevaar. Van die
grootste troppe op die Afrika-savanne word gevorm deur wildebeeste en
sebras—daar kan tot 100 000 diere in ’n trop wees. Selfs
indrukwekkender is die Thomson-gaselle, wat in troppe van 500 000 tot
800 000 op die Serengeti-vlakte vergader. Verskillende diersoorte meng dikwels. Sebras wei saam met wildebeeste, elande en volstruise. Selfs diere soos olifante en leeus verkies om in troppe te leef sodat die voortplanting van die spesie verseker kan word.
Animasiefoto: Kids’ Pages / U.S. National Institute of Environmental Health Sciences / National Institutes of Health (NIH) / Department of Health and Human Services (DHHS) Korter
diere soos meerkatte en hase oorkom dié probleem deur op hul agterpote
te staan of op en af te hop. Weens die gebrek aan skuilplek het baie
diere gekleurde patrone op hul lywe om hulle met die omgewing te laat
saamsmelt. Die koedoe
het byvoorbeeld vertikale strepe sodat hy in die savanne-bosvelde amper
onsigbaar is. Die klipspringer het ’n kolletjiesjas sodat hy teen sy
rotsagtige agtergrond kan "verdwyn". Seker die
merkwaardigste van grasvlakte-lewe is die verweefde verhouding tussen
plante en diere. Plantvreters hou die plantegroei terug deur te wei en
daardeur te loop, en die gesnoeide plante trek byvoorbeeld weer voordeel
uit die sonlig. Hoefdiere ploeg die grond wanneer hulle loop. Graafdiere
en erdwurms gee lug aan die grond en meng dit. Vleisvreters
hou die hoeveelheid plantvreters binne perke en keer oorbeweiding in een
gebied. Vleisvretende voëls en diere sluk dié oorblyfsels weg. Niks
word vermors nie... Dié
stelsel van natuurlike balanse, wat soms wreed lyk, is ’n
wonderbaarlike deel van die natuur. Só kan meer diere vreedsaam op die
grasvlaktes saamleef as wat andersins moontlik sou gewees het. |
|||||
|
|||||
REGS:
Die bison is ’n bekende boorling van die prêrie, die uitgestrekte
boomlose grasvlakte in Noord-Amerika. Die bison is ook die grootste
landsoogdier op die Noord-Amerikaanse vasteland. Bisons is egter in die
negentiende eeu byna deur jagters uitgewis.
LINKS:
Goeie sig is belangrik! Kyk ’n rukkie na hierdie foto—wat sien jy?