|
|
|||||
Biome van die aarde — 6(a):
|
|||||
IE
ergste plek op aarde waar jou motor kan breek, sê hulle, is die gedugte
Death Valley in Kalifornië, VSA. Die Guinness Book of Records het dit
al die warmste plek ter wêreld genoem.
Foto: Paul Stone / US Geographical Survey Die
Atacama-woestyn in Chili hou weer die onbenydenswaardige rekord as die
plek waar die langste opgetekende droogte geheers het. in 1971 is die
droogte ná vierhonderd jaar gebreek. Woestyne...
bedags versengend, snags soms bitter koud. Bar en verdorde vlaktes
sonder eens ’n lekseltjie water vir die dors. Vir mense is dit haas
ondenkbaar om in sulke toestande te leef. Nietemin
sal elkeen wat al ooit ’n woestyn ná swaar reën oorgesteek het, kan
getuig van die verstommende weelde van veldblomme wat die dorsland-bodem
soos ’n tapyt oordek het—bewys van die natuur se vasberadenheid om
in elke bioom te oorleef. Woestynflora
is dan ook op werklik merkwaardige maniere toegerus om te kan bestaan.
DIE
grootste faktor wat plantegroei in woestyne beïnvloed, is
vanselfsprekend die gebrek aan water. Afhangende van hoe hulle in droë
tye oorleef, kan woestynplante in twee kategorieë ingedeel word: die
droogte-ontwykers en die droogtebestande plante Ontwykers
is dié wat die tekort aan water op ’n vernuftige manier te bowe kom.
Hulle oorleef in ’n rustende toestand in die vorm van sade, wat slegs
ontkiem wanneer dit reën, waarna die plante vinnig groei en blom om
nuwe sade te maak. Binne ’n paar weke is hulle dood, maar in hul
erflating skuil die seker belofte van nuwe lewe later. Die
rekordhouer onder die droogte-ontwykers is glo een van die lede van die
vieruur-familie wat in Noord-Afrika voorkom. Binne net meer as een week
tot tien dae nadat hy opgekom het, het die plant sy siklus voltooi. Vinnig
blommende plante word ephemera genoem en sorg vir een van die
ongelooflikste skouspele in die natuur: die gedaantewisseling van die
gewoonlik barre woestynlandskap tot ’n blommeglorie ná swaar reën. Droogte-ontwykers
se besondere meganismes verseker hul oorlewing in feitlik alle
omstandighede. Baie het sade met ’n omhulsel wat slegs reageer wanneer
dit genoeg gereën het; water moet ook in die vorm van reën wees,
anders sal die sade nie ontkiem nie; en die plante "weet" op
die een of ander manier watter seisoen dit is en sal nie groei as dit
buitentyds reën nie. Droogte-ontwykers
is eenjarige plante en aangesien hulle slegs groei wanneer toestande
gunstig is, hoef hulle nie droogtebestand te wees nie. Dus het hulle nie
die fisiologiese toerustings van die tweede groep woestynplante nie: dié
wat hulle teen droogte verset. DIE
droogtebestande plante is meerjarig en oorleef van een reëntyd tot die
volgende vanweë spesiale toerusting om water te kry en op te gaar, of
die behoefte daaraan te verminder. Baie
sulke plante het ondergrondse organe vir die verkryging en berging van
water, byvoorbeeld verdikte wortels, knolle, risome en bolle. Penwortels
is algemeen by woestynbome. Dit kan meer as 30 m lank wees en dring diep
in die grond in om ondergrondse water te soek. Omdat penwortels nie om
oppervlakwater meeding nie, groei die plante meestal naby mekaar. Vlak
maar uitgespreide wortels kom onder woestynplante soos kaktusse voor.
Dit absorbeer die grootste moontlike hoeveelheid reënwater uit die
boonste lae van die grond en die plante groei dus ver uitmekaar. Baie
woestynplante oorleef deur hul waterverlies te beperk. Sommige het klein
blaartjies wat vogverlies deur transpirasie tot die minimum verminder.
Party verloor hul blare wanneer daar ’n kwaai droogte is. Waterverlies
word ook vertraag in blare met ’n wasagtige bedekking of wat styf
gerol is om winddroging te voorkom.
Foto: NASA Sommige
plante bestry waterverlies deur glad geen blare te hê nie.
Mikroskopiese openinge op die oppervlak van blare laat waterdamp
ontsnap; op ’n warm somerdag in die woestyn kan dit dodelik wees vir
’n plant. Kaktusse en baie ander woestynbome en -struike het egter
doringpenne, wat geen openinge het nie, pleks van blare. Fotosintese,
wat gewoonlik in die blare plaasvind, geskied in die groen stam van die
kaktus. Op
die koop toe is die penne ’n vanselfsprekende afskrikmiddel vir
plantvreters. Daar is groot hoefdiere wat meerjarige plante vreet in al
die woestyne buiten dié van Australië, maar plante met stekels kan
hulle op ’n goeie afstand hou.
Foto: ARS / U.S. Department of Agriculture ’n
Aantal woestynplante begin snags eers lewe. Namate die temperatuur in
die nag daal, styg die relatiewe vogtigheid in die lug en doudruppels
kondenseer op plante, wat dan die vog kan benut. Bedags sluit hul
blaaropeninge om waterverlies te keer. Benewens
dorings het sommige woestynplante ’n bytende sap in hul blare of
stamme, of hulle gee ’n onaangename visagtige reuk af. Sulke
verdedigingsmeganismes slaag natuurlik net gedeeltelik, anders sou geen
dier in die woestyn kon oorleef nie. Dog die uitwerking is om
blaarvreters tot ’n happie dan en wan te beperk sodat die plant nie
doodgaan nie, maar die dier nogtans kan vreet. Dis nog ’n voorbeeld
van die wonderlike ewewig in die natuur. Een van die merkwaardigste verskynsels in die woestynlewe is te sien in die kreosootbos van Noord-Amerika. Plantkundiges word geboei deur die feit dat dié bosse so gelykmatig gespasieer is dat dit lyk asof mense hulle geplant het—en dat weinig ander plante rondom hulle groei. Navorsing
het getoon dat die wortels van dié plant ’n afskeiding genereer wat
buurplante—wat water sal "steel"—doodmaak. Die
kreosootbos-familie word in Suid-Afrika verteenwoordig deur die
bobbejaansjieling, wat wyd voorkom.
Foto: Earth Observatory / NASA Chemiese
oorlogvoering kom ook voor in twee Amerikaanse struike: die sogenaamde
brittle-bush en guayule. Ná swaar reën, wanneer die woestyn blom, bly
die sand onder hierdie plante kaal. Dis
nog ’n voorbeeld van oorlewing in die woestyn, en ’n verskynsel wat
ons dikwels in die diereryk teenkom: die oues en sterkes wat die jonges
en swakkes van die gras af maak. In
hierdie geval gaan dit om die allesoorheersende stryd van die plante van
die woestyn om die een kosbare stof te bekom waarsonder geen lewe
moontlik is nie: water. |
|||||
|
|||||
REGS:
Halfmens,
noem hulle hierdie soort rare plante.
Penregop staan hulle, soos ’n mens, maar vasgewortel soos plante in
die harde klip van die dorsland-wêrelde van die Noord-Kaap. Lees verder
oor nog sonderlike plante van die dorre streke...
REGS: Duine van Death Valley.
LINKS:
’n Tolbos wat in sy verdorde toestand deur die winde rondgewaai word
en sy sade in dié proses wyd en syd versprei. Sodra dit reën, ontkiem
die verspreide sade en ontwikkel tot nuwe tolbosse—wat op hul beurt
weer later saam met die huilende winde sal rondomtalie.
REGS:
Die aalwyne met hul bitter sap (waarvan Suid-Afrika talle soorte het) is
allereers droogtebestande plante, maar die verskillende tipes is goed
toegerus vir uiters uiteenlopende omstandighede.
REGS:
’n Kreosootbos.