|
|
|||||
Biome
van die aarde — 6(b):
|
|||||
IE
middagson verseng die goue aarde. In die Namib skarrel ’n akkedis oor
die skroeiende oppervlak en duik dan kop eerste tot binne-in die sand. In die
Sahara warrel-dwarrel ’n sandpatrys in ’n waterpoel, waar die
kosbare vog in die vere vasgevang word voor die voël se terugtog na die
kuikens. In die
Australiese woestyn hurk ’n rooi kangaroe in die skaduwee van ’n
verweerde dorslandstruik. Sy stert is netjies onder sy lyf ingevou. Dit kan
lyk of hierdie dierlike gedragspatrone niks met mekaar gemeen het nie en
tog doen al hierdie diere dieselfde ding—hulle is besig om in die
harde werklikheid van die woestyn te oorleef. Om
biltongtaai te wees is natuurlik hier belangrik. En tog vertel sulke
beskrywings net die helfte van die verhaal. Die ander helfte ontvou in
die koel aand, die tyd wanneer die meeste woestyndiere werklik
"lewe kry". Eers as
die temperature draaglik word, kruip ontelbare knaagdiertjies uit hul
gate om kos te soek. Roofdiere soos uile, hiënas, jakkalse en slange
begin met die jag. Blaarvreters
soos die gasel en pekari (’n soort soogdier van Suid- en
Sentraal-Amerika) laat
vat na die yl verspreide plante of grawe vogbelaaide bolle en wortels
uit die songebakte grond. ’n
Nagbestaan is vir die meeste woestyndiere noodsaaklik vir oorlewing, en
in geen ander natuurstreek is daar tussen dag en nag so ’n drastiese
verandering in die diere se bedwywighede nie.
Foto: National Park Service / U.S. Department of the Interior HUL
vermoë om te kan grawe is vir baie woestyndiere van kardinale belang.
Bedags lê die meeste in hul ondergrondse hole totdat die skemeraand
hulle buitentoe lok. ’n Lêplek
sowat 40 cm onder die oppervlak is uitstekend teen hitte en koue geïsoleer.
Die temperatuur daarbinne bly betreklik konstant, selfs al is dit hoe
onleefbaar buite. Sulke hole
help die diere ook om water te bespaar. Deur die ingange af te dig, word
baie van die vog hersirkuleer wat normaalweg deur uitaseming verlore sou
gegaan het. Lekseltjies
vog kan dalk ook deur die sade geabsorbeer word wat in die lêplek
opgegaar word en weer in die dier se liggaam beland as hy die kos vreet. Bekende
grawers van Suider-Afrika is onder meer die maanhaarjakkals en ratel van
die Kalahari en woestynmuis van die Namib se duine.
Foto: Kopiereg © Ester Inbar. Die kopiereghouer vergun enigeen om die foto vir enige doel aan te wend op voorwaarde dat die kopiereghouer behoorlike erkenning kry. Sekere
woestyndiere raak bewegingloos in die uiterste hitte. Omdat slange en
akkedisse koudbloedig is, moet hulle ondergronds wyk as die son dreig om
hulle bokant hul gevaarvlak te verhit. Party
warmbloedige diere soos woestyneekhorings gaan in die warmste tyd
ondergronds. Dié verskynsel staan bekend as somerslaap. Vir die dier is
dit ’n onaktiewe tyd wanneer sy liggaamswerkinge verlangsaam en veel
minder energie verbruik word. Somerslaap is so na aan die dood as wat
moontlik is sonder om werklik dood te gaan. EEN
van die verstommendste eienskappe van woestyndiere is hul besondere
vermoë om water in die hande te kry en op te gaar—of selfs daarsonder
klaar te kom. Natuurlik
is daar dié wat noodwendig naby permanente of tydelike watergate moet
bly, al is dit dan net om die plantegroei rondom te benut. Hoefsoogdiere soos die
gemsbokke is sulke diere.
Foto: Gary M. Stolz / U.S. Fish & Wildlife Service (detail) Party
diere lê ook groot afstande af om by water te kom en drink genoeg
daarvan om etlike dae te hou. Die kameel kan lank sonder water bly en
dan die verlies met een lang teug inhaal. Tussenin tap hy die vettige
reserwes in sy boggel, wat deur sy liggaam in water omskep word. Geen
wonder hulle noem hom die skip van die woestyn nie. Talle
woestynbewoners kry al hul nodige water uit die kos wat hulle vreet.
Roofvoëls en akkedisse se prooi bied hulle genoeg vog; ander diere kry
dit slegs uit sappige plante. En dan is
daar selfs dié wat byna-byna glad nie van water afhanklik is nie.
Kangaroerotte en woestynmuise kry byvoorbeeld al die water wat hulle
nodig het uit die droë sade wat hulle vreet, asook uit ’n takkie hier
en ’n blaartjie daar. Baie diere
soos akkedissoorte en die kangaroerot se mis is horingdroog, omdat hul
liggame die broodnodige water daaruit onttrek voordat dit uitgeskei
word.
Foto: National Park Service / U.S. Department of the Interior Selfs
verstommender is die visse en amfibieë wat in die woestyn woon. Die
eiers van sekere vissoorte kan jare lank rustend wees en dan ná ’n reënbui
uitbroei—om die waterpoele met miljoene vissies te vul wat hul
lewensiklus binne slegs ’n paar dae voltooi en nog eiers lê. In sekere
woestyne is daar ’n aantal paddas wat naby watergate gevind word. Baie
word in hul lêplekke beskerm deur ’n slymerige bedekking wat keer dat
hulle uitdor. Sodra dit reën, storm die paddas buitentoe om die
waterplasse te geniet. Hitte-uitstraling
is ’n belangrike aspek van oorlewing in die woestyn. In sekere mate is
dit moontlik om te sê van watter natuurstreek ’n dier kom deur sy ore
te bestudeer. Hoe groter
die ore, hoe warmer die klimaat. Die rede vir hierdie koddigheid is dat
groter ore ’n groter oppervlak bied waardeur die liggaamshitte kan
ontsnap. ASOF
woestyndiere nie genoeg probleme het met die hitte en die waterskaarste
nie, moet hulle ook nog baie energie verspil om uit roofdiere se kloue
te bly. In só ’n haaikaal wêreld moet hulle gedurig op hul hoede
wees vir arende, slange en ander vleisvreters. Baie
woestyndiere kan dan ook uiters fyn hoor vanweë vergrote gehoororgane
wat die klanke in die byna doodstil woestyn versterk. Ander maak
staat op hul grootte—of eintlik kleinheid—om aan hul vyande te
ontsnap. Hoe kleiner die diertjie des te waarskynliker dat hy onder
rotse en plante of in gate sal kan wegkruip waar groot roofvyande hom
nie kan bykom nie. Lang,
kragtlge agterbene stel party woestyndiere in staat om uit die pad van
roofdiere te spring. Knaagdiere soos woestynmuise en kangeroerotte is
bobaas-springers. KleurkamoefIering is nog ’n verdedigingsmeganisme. Feitlik alle woestynbewoners is vaal soos die sand en rotse, en dit help hulle om met hul omgewing saam te smelt. Só is die
wêreld se woestyne... woeste, dor en barre wêrelde waar die winde
troosteloos waai. Maar onbewoond soos die woordeboek sê? Moenie glo
nie. Die woestyn is die tuiste van ’n rykdom van besondere, spesiaal
toegeruste diere—eiesoortige wonders wat in geen ander natuurstreek
bestaan nie.
|
|||||
|
|||||
REGS:
Die Australiërs noem hom die “thorny devil” (doringduiwel)... en dis
nie moeilik om te sien hoekom nie. Hierdie bisarre reptiel van “Doer
Onder” besit die vermoë om water uit klam sand te absorbeer. Deur
middel van haarbuiswerking vloei die water deur gleufies in sy vel tot in
sy bek. Só is verskillende diere van baie droë streke op allerlei
maniere toegerus om te kan oorleef. Lees nou verder oor nog woestyndiere en hul wel
en wee...
LINKS:
Die kraag-pekari’s (Tayassu tajacu) van Suid- en
Sentraal-Amerika is tropdiere wat in familiegroepe van drie tot
agttien rondbeweeg. Al herinner hulle ’n mens sterk aan die
otte,
is hulle nie werklik varke of wildevarke nie. Elke trop het ’n bepaalde reuk,
wat op muskus-afskeidings gegrond is en die grondslag vir onderlinge
herkenning vorm. Hierdie soogdiere word nie dikwels bedags gesien nie en
hulle verkies skaduplekke soos digte plantegroei en vlak grotte.
REGS:
Die mierystervark of ekidna van die Australiese grasvelde en woestyn. As
hy bedreig word, grawe hy met sy sterk kloue in die grond in sodat net die
penne sigbaar is.
REGS: Die
gemsbok van Afrika. As drinkwater nie beskikbaar is nie, kan hy sy
nodige vog uit plante kry. Sou daar egter wel water wees, drink hy na
hartelus.
LINKS:
’n Kangaroerot.
LINKS:
Die sogenaamde Rosy boa (Lichanura trivirgata) is ’n
slang van die dorslande van suidwestelike deel van Noord-Amerika.
Die gevlekte, bruinerige rots waaroor hierdie een kronkel, help om
hom minder sigbaar te maak.